БЭРХЭШНИ – ҺАНААНАЙ, БЭЛИГШНИ – ЗАЯАНАЙ

Буряадай  тїрїї хїнїїд” гэhэн конкурсда

“Буян хэшэг-2011”

Хїн гээшэ ямар їїргэтэй, юу хэхэеэ алтан дэлхэй дээрэ хїмїїнэй бэе оложо ерэдэг гээшэб? Буряад Республикын искусствын габьяата ажал ябуулагша Баярма Жалцанова юу хэжэ ябанаб?

   Бїхы наhаараа хїдєєдэ ажалтай ябаhан би Буряадай радио болон телевиденидэ ажалтай боложо Улаан-Їдэ ерээд, тэрэ гэhээр хори гаран жэлнїїдэй туршада Баярма Владимировнатай їдэр бїри харилсажа ябанабди. Баярма Владимировна театрай мэргэжэлтэдые бэлдэдэг Ленинградай ехэ hургуули дїїргэhэн хїн. Дїїргэжэ ерээд, хэдэн жэлнїїдэй туршада Буряад театртаа ажаллаа, удаань Буряадай телевиденидэ зэргэ шахуу ерээ hэмди, Баярма сэнхир экранда дамжуулгануудые бэлдэжэ гаргадаг найруулагша боложо ороо бэлэй.                                  

          Їгэ бїхэн єєрын hуури байратай, тэрэ мїртєє, эгээл шухалань, хаража гї, али шагнажа hууhан хїнэй сэдьхэлдэ шэнгэхэ мэдээсэлэй тон ехэ їїргэтэй. Тиимэhээ їгэдєє hалан, гоё їгэнїїд гэжэ дашуураад дайдаар дїїрэн дэлгэршэхэ, эсэстээ ошожо мэдээсэлэйнгээ гол зорилгые алдажархиха ушарнууд журналистнуудай (илангаяа залуу журналистнуудай) дунда їсєєн бэшэ. Баярма Владимировнагай “хатуу” гарта ороhон тэдэ бэшээшэд ойрын саг соо эфирэй саг гээшые сэгнэжэ, їгэдєє нарин боложо, удхаараашье, їзэмжынгєєшье талаар зохидхон дамжуулгануудые бїтээхэ шадабаритай болоно гэжэ їшєє телевиденидэ байхадаа анхараа бэлэйб.

Баярма Буряадай телевиденидэ залуушуулай таhагай удха тїгэлдэр дамжуулгануудые тон наринаар, їзэмжэтэй hайханаар бэшэжэ, сэнхир дэлгэстэ гаргажа, хэдэн жэлнїїдэй туршада ажаллаа, тиихэдээ сэсэн мэргэн журналистнуудай hанал бодолые уран гоёор шэмэглэжэ шададаг hэн. Баhа хаанашье hургадаггїй їшєє нэгэ шадабариие єєрынгєє сэдьхэлэй, ухаан бодолой тїрэлхиин баян нєєсэhєє гаргажа юм бэзэ, клип гээшыел айхабтар гоёор бїтээжэ hуранхай. Баярмагай бїтээhэн хэды олон клип-дуунууд мїнєє болотор гаража байдаг бэ. Буряадай телевиденидэ гарадаг Жаргал Бадмацыреновэй, Баярма Раднаевагай, Дымрын Ринчиновагай, їшєє хожомынь бэшэгдэhэн Чингис Раднаевай, Болод, Жаажан Динганорбоевтанай, Намхайн Мєнхзулын, Билигма Ринчиновагай, Зоригто, Нонна Тогочиевтанай, Бадма-Ханда Аюшеевагай хабаадалгатай клип-дуунуудые, хїндэтэ унгшагшад, эдэ мїрнїїдые уншажа hуухадаа нюдэндєє элихэн хаража hууна ёhотойт...  

Баярма Жалцановагай бїтээhэн томо томо захатанууд гэбэл – Геннадий Башкуевай бэшэhэн “Дуранай гасалан” (“Ирония любви или с Новым годом!”) гэжэ уранhайханай фильм, тэрэнь мїнєє гурбан хэлэн дээрэ (ород, буряад, монгол) бэшэгдэнхэй. “Сагаан hарын одод”, “Торгон зам”, “Нїїдэлшэдэй ая дуун”, тиихэдэ республикын хэмжээнэй ехэ ехэ проектнїїдэй найруулагша боложо саг їргэлжэ шэлэгдэдэг, зарим тэдыень нэрлэбэл – “Сурхарбаан”, “Алтаргана” болон бусад. Эндэ онсолон хэлэхэ нэгэ юумэ байна гэбэл, жэл бїри їндэр тїрэлтэ Далай багшын тїрэhэн їдэртэ зорюулагдаhан їдэшэнїїдэй найруулагша, тиихэдээ иимэрхїї хэмжээ ябуулгануудые эльгэ сэдьхэлээ сїм їгэжэ бїтээдэг хїн юм.

Дасан, шїтєєн, мїргэлнай

Далай ламын їршєєлтэй.

Халуун їршєєл, шїтєєниинь

Хэтын буян тїхєєгєє...

Хамалган хашалганда хосорhон хїнїїдэй дурасхаал ёhолжо Буряадай Оперын ордон соо мэнэ hая їнгэрhэн їдэшэдэ ерэhэн зоной hанаан тэнигэлэн, сэдьхэл амар байгаагїй, Баярма єєрынгєє энэрхы нимгэн сэдьхэлые тайзан дээрэ боложо байhан їйлєєр дамжуулан, сугларhан зоной сэдьхэлдэ шэнгээжэ шадаа бшуу даа.

          Хїн бїхэн шажан мїргэлдэ hїзэгтэй байха уялгатай бэшэ ха юм даа, энэ доторой, сэдьхэлэй, тон нарин хубиин хэрэг. Баярма шажан гээшые, hїзэгтэй хїнїїдые айхабтараар хїндэлдэг, hїїлэй жэлнїїдтэл арайхан їндыжэ, hэргэжэ байhан шажан шїтєєнєє гамнажа, їргэжэ, сэгнэжэ ябадаг хїн юм. Эндэ иимэ нэгэ ушар hанаандамни оробо. Буряад литературын алтан жасаhаа дээжыень суглуулжа, Буряад драмын театрай артистнарай гїйсэдхэлгєєр “Мїнгэн дуhалнууд” гэhэн гурбан хубиhаа бїридэhэн суглуулбари бэлдэжэ байгаабди. Тэндэ Х. Намсараевай “Їбгэн гэлэнэй їгэ” ороhон, тэрэниие радиогоймнай мэдээжэ диктор Батор Цыбенов уншаха байгаа. Баярма шажанай албатаниие наада бариhан энэ зохёолые би бэшэхэгїйб гэжэ ог таhа арсаад, тэрээхэн зохёолыень Жанна Чимитовна бидэ хоёр Баярмагїйгєєр бэшэжэ оруулаа бэлэйбди.

          Буряад театрай тайзан дээрэ табигдажа байдаг зїжэгїїд эндэ нэрлэгдэнгїй байжа боломоор бэшэ. Хїїгэдтэ гэжэ тусагаар табигдаhан їльгэр, онтохонууд жэл бїри, тэдээнэй хажуугаар томо томо захатанууд – А. Лыгденовэй “Зїрхэн шулуун”, Д. Сультимовэй “Эртын хабар”, Д. Эрдынеевэй “Бальжан хатан”, Раффи Шартын “Се ля ви. Простая французская история”, Монголой Ара-Хангайн театрай тайзан дээрэ А. Вампиловай “Ууган хїї” болон бусад. Эдэнь ямар зїжэгїїд, юун гээшэб гэжэ эндэ бэшэжэшье hууhанай хэрэг їгы бэшэ аал даа, зїжэгїїдые хараhан хїн бїхэн єєрынгєє сэдьхэлдэ тобшолол хэжэ, тойроод байhан байгаалидаа, ниигэмдээ, бусад хїнїїдээр харилсаануудтаа доторойнгоо хандасые эрид хубилгажа гарадаг, тэрэнь тэдэ харагшадтай хєєрэлдэхэдэ эли байдаг. Тиихэдэ арайхан залуугаар алтан дэлхэйhээ халижа ошоhон Намжил Нимбуевай нэрэмжэтэ уран шїлэгэй їдэшэнїїдые, мїрысєєнїїдые гайхалтай шадамараар бїтээжэ, Россиин олон регионуудай шїлэгшэдые хабаадуулhан, тэндэнь Москва хотоhоо томо шїлэгшэд хабаадалсаа бэлэй. Юрэдєє їсєєхэн їгєєр тобшолол хэхэдэ Баярма нэгэтэл халдажа ороhон юумэдээ гоёынь талые баряад, дуу, хїгжэм наяргаад гарашадаг хїн бэшэ, тэрээхэн гоёынь талые айхабтар гїнзэгы доторой бодолоор харагшын сэдьхэлдэ дамжуулха шэдитэй хїн юм. Буряад драмын театрай, республикын бусад коллективїїдэй томо концертнїїд хэды олоороо Баярмагай бэлиг соогуур буйлуулагдажа гараа гээшэб. Їшєє тиихэдэ арадай театрнуудай амжалта, туйлалтанууд...

          Хїнэй бэрхэ ябаха hанаанай, тиихэдэ бэлиг гээшэнь – заяанай, баяртай ябыш даа, Баярма!

PS:    Энэ мэдээсэлэй «Буряад үнэн» hониндо толилогдоhоной hүүлээр, Баярмаамнай 2011 оной «Буряадай түрүү хүн» боложо тодороо бэлэй даа. Һонирхоhон хүн үшөө дахин уншаха юм гү гэжэ эндээ толилхо гэжэ бодобоб.      

         

Николай Шабаев